Het is wetenschappelijk bewezen dat het belangrijk is om zo fit mogelijk een operatie in te gaan. Een transplantatie kan namelijk worden gezien als topsport wat betreft de belasting op je lichaam: je ondergaat een heftige operatie, je wonden moeten herstellen, en je ligt een aantal dagen in een ziekenhuisbed.
Door zo fit mogelijk te starten aan de transplantatie, kan je ervoor zorgen ook zo fit mogelijk te zijn na een transplantatie. Het zo fit mogelijk worden vóór een operatie heet prehabilitatie.
Prehabilitatie heeft 3 belangrijke voordelen:
- Minder kans op complicaties
- Sneller herstel van de operatie
- Betere conditie na de transplantatie
Bron: Santa Mina, D., Scheede-Bergdahl, C., Gillis, C., & Carli, F. (2015). Optimization of surgical outcomes with prehabilitation. Applied physiology, nutrition, and metabolism = Physiologie appliquee, nutrition et metabolisme, 40(9), 966–969. https://doi.org/10.1139/apnm-2015-0084
Het fysiek zo fit mogelijk worden vóór je transplantatie kan je doen door het verbeteren van je voedingstoestand (dit is de samenstelling en conditie van je lichaam, en wordt beïnvloed door wat je eet en ziekte) en door het opbouwen van spiermassa. Deze twee principes dragen beiden bij aan het fysiek zo fit mogelijk worden van je lichaam. Denk hierbij aan:
- Een gezond gewicht
- Goede conditie van je bloedvaten
- Een gezonde lichaamssamenstelling
- Spiermassa opbouwen
In dit artikel gaan we de principes van prehabilitatie toelichten, vertellen over wat een sportarts voor je kan betekenen, en hoe je zelf een persoonlijk prehabilitatieplan kan maken.
De principes van prehabilitatie
Voedingstoestand
Je voedingstoestand is de conditie en de samenstelling van je lichaam als gevolg van de wat je eet, wat je lichaam opneemt en hoe het wordt benut, en de invloed van ziektefactoren. Je lichaam is in een goede voedingstoestand wanneer er voldoende energie, eiwitten, vitamines en mineralen beschikbaar zijn, en als er een gezond gewicht is bereikt. Een goede voedingstoestand is noodzakelijk voor een goede conditie en nóg belangrijker wanneer je een operatie moet ondergaan.
Spiermassa opbouwen
Naast een goede voedingstoestand, is het belangrijk om je spiermassa zo goed mogelijk te behouden of zelfs te zo veel mogelijk te verhogen voor transplantatie. Na de operatie moet je namelijk een aantal dagen in het ziekenhuis blijven om te herstellen. In deze dagen gaat je kracht en spiermassa enorm achteruit, terwijl spiermassa juist belangrijk is voor herstel.
Fysiek zo fit mogelijk worden
Het verbeteren van je voedingstoestand en kracht- en conditietraining dragen bij aan het fysiek zo fit mogelijk krijgen van je lichaam. Om je lichaam fysiek zo fit mogelijk te krijgen vóór transplantatie, kan je denken aan: 1) een gezond gewicht, 2) een goede conditie van de bloedvaten, 3) een gezonde lichaamssamenstelling en 4) het verhogen van je spiermassa.
Gezond gewicht
Een gezond mogelijk gewicht is erg belangrijk. Soms is het belangrijk om wat gewicht te verliezen voor transplantatie. Overgewicht is namelijk een veel voorkomend probleem in combinatie met nierziekte. In sommige gevallen kan de transplantatie niet doorgaan, omdat de ontvanger een te hoog gewicht heeft. Dan is het van belang om gewicht te verliezen.
Maar niet alleen bij obesitas is het van belang om af te vallen, ook bij overgewicht kan het al voordelig zijn om een zo gezond mogelijk gewicht te bereiken. Dit omdat het bijdraagt aan een grotere fysieke fitheid. En dat is het doel!
Goede conditie van je bloedvaten
Het is algemeen bekend dat nierziekte gepaard gaat met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het is belangrijk om altijd te zorgen voor een gezond hart, vaten en nieren. Zeker voordat je een operatie ondergaat. Maar voor sommigen is dit nóg belangrijker: denk aan mensen met diabetes, die hebben twee tot vier keer zoveel kans op hart- en vaatziekte.
Om te zorgen voor een goede conditie van je bloedvaten kan je meerdere dingen doen:
- Zorg voor een gezond gewicht
- Vermijd een hoge bloeddruk
- Houd de cholesterolniveau laag
- Houd de bloedsuikerspiegel laag (beperk de hoeveelheid suiker in je voeding)
- Blijf actief en beweeg voldoende
- Eet gezonder: meer échte voeding en minder ultrabewerkte voeding
- Stop met roken
Gezonde lichaamssamenstelling
Naast dat het belangrijk is om je gewicht op peil te houden, is het ook van belang om de samenstelling van je lichaam gezond te houden. Met name de hoeveelheid vet moet gezond blijven. De focus ligt hier vooral op het vet wat diep in de buik, om o.a. de nieren ligt (visceraal vet). Hierbij geldt ook dat een dikke laag visceraal vet het moeilijker maakt voor de artsen om de transplantatie uit te voeren.
Naast het beperken van de hoeveelheid vet, is het belangrijk dat je voor transplantatie eiwitverrijkt eet. De voedingsbehoefte aan eiwitten is sterk verhoogd voor, gedurende en na een operatie. Dit heeft meerdere redenen. Ten eerste zijn eiwitten belangrijk bij het helen van wonden. Ten tweede zijn eiwitten belangrijk om spiermassa te behouden. Dit wordt later nog verder besproken.
Verder is het belangrijk om voldoende vitamines en mineralen binnen te krijgen. Dit komt ook doordat die nodig zijn voor herstel en behoud van je conditie en spiermassa. Als je het moeilijk vindt om voldoende vitamines en mineralen binnen te krijgen, kan het je helpen om supplementen te slikken. Denk bijvoorbeeld aan de B-vitamines en vitamine C bij vermoeidheid, en vitamine D voor je botten en je spieren.
Iedereen is anders, en daarom raden we je aan om samen met een diëtiste of arts te kijken naar je individuele behoeften. Op basis daarvan kan je bepalen of je gewicht moet verliezen, je moet focussen op het verlagen van vasculair risico en hoe je eiwitverrijkt kan gaan eten.
Spiermassa
Hoe zorg je voor meer spiermassa? Er zijn hierbij twee dingen belangrijk, namelijk 1) een trainingsprikkel, zoals krachttraining, en 2) voldoende bouwstoffen om spiermassa te creëren. Dus zorg dat je niet alleen kracht- en conditietraining gaat doen, maar zorg ook voor voldoende bouwstoffen (eiwitten) zodat er spiermassa wordt aangemaakt.
We raden je aan om vòòr transplantatie een persoonlijk plan op te stellen samen met je fysiotherapeut of sportarts, om spiermassa op te gaan bouwen.
Sportarts
Nu je de principes van prehabilitatie kent, wil je waarschijnlijk weten hoe je dit aanpakt. Je hoeft het namelijk niet alleen te doen. Het is handig om eerst met een sportarts te gaan praten. Samen kunnen jullie kijken waar de aandachtspunten liggen, en waar je je het beste op kan focussen de komende tijd.
Je kan bij een sportarts terechtkomen via je huisarts of je internist nefroloog. Voor elke patiënt stelt de sportarts een op maat gemaakt programma samen. Het persoonlijke plan hangt af van je eigen doelen, behoeftes en vermogen.
Hierna kan je onder begeleiding van een aantal specialisten, zoals een fysiotherapeut en een diëtiste, hiermee aan de slag.
Persoonlijk prehabilitatie plan
Nadat je met een sportarts een gepersonaliseerd plan hebt ontwikkeld, zijn er twee manieren om hiermee aan de slag te gaan. Allereerst kan je op zoek gaan naar een prehabilitatie programma in een ziekenhuis. Dit is niet standaard, en moet je zelf regelen.
Een voorbeeld van zo’n programma is Fit4Surgery. Dit is een programma voor patiënten die geopereerd gaan worden. Het heeft als doel om de conditie te verbeteren, zodat je beter bestand bent tegen de operatie. Het programma bestaat uit fysieke training, het verbeteren van voeding, mentale begeleiding, het behandelen van specifieke ziekten of kwetsbaarheden en het stoppen met roken en drinken van alcohol. Het programma kan gevolgd worden in de volgende ziekenhuizen: Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, Maxima Medisch Centrum in Veldhoven, Radboudumc in Nijmegen. Tot nu toe wordt dit programma voornamelijk aangeboden voor kankerpatiënten, maar wie weet in de toekomst ook transplantatiepatiënten.
Als het volgen van een programma geen mogelijkheid is, kan je zelf begeleiding van specialisten zoeken. Wat zou je kunnen doen? Een fysiotherapeut kan je helpen bij de fysieke training. Een diëtiste kan je helpen om je voedingstoestand zo goed mogelijk te maken. Je kan bijvoorbeeld een uitgebreide screening doen, waarbij je labwaarden worden gecontroleerd. Hiermee kan je bijvoorbeeld uitzoeken of en welke micronutriënten je kan suppleteren. Ook kan een diëtist je helpen een persoonlijk voedingsplan te maken. Als laatste kan je mentale begeleiding zoeken bij een psycholoog
